Krystian Lupa

ur. 7 listopada 1943 roku w Jastrzębiu Zdroju.

W latach 1963-69 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, na wydziałach: malarstwa i grafiki. Dyplom z grafiki uzyskał w 1969 roku. Potem studiował reżyserię filmową w Wyższej Szkole Filmowej w łodzi (nie ukończył), a następnie reżyserię teatralną w Wyższej Szkole Teatralnej w Krakowie (1973-1977, dyplom 1978 r.).

Po studiach związał się z dwoma teatrami: Teatrem im. Norwida w Jeleniej Górze, gdzie z grupą młodych aktorów prowadził poszukiwania nowych form teatralnego wyrazu i ze Starym Teatrem w Krakowie, który od 1984 roku staje się prawie wyłącznym miejscem jego pracy. Okres Jeleniogórski to spektakle autorskie: Przezroczysty pokój (1979), Kolacja (1980) oraz inscenizacje sztuk Stanisława Ignacego Witkiewicza: Nadobnisie i koczkodany (1978), Pragmatyści (1981), Maciej Korbowa i Bellatrix (1986).

Przedstawienia te określane manifestem reżysera - Teatr Ujawnienia, traktowały teatr jako jedną z możliwości poznania i przekroczenia granic ludzkiej osobowości. Syntezą tego kierunku poszukiwań stał się spektakl wg powieści Alfreda Kubina Po tamtej stronie - Miasto snu (1985), w Starym Teatrze, który był rodzajem podróży w głąb jaźni. Następne przedstawienia powstałe w Starym Teatrze stanowią zwrot w problematyce - podjęcie problemów etycznych oraz penetracja sytuacji duchowej człowieka w okresie wielkiej kulturowej przemiany. Są to:

Marzyciele (1988) Roberta Musila, Bracia Karamazow (1990, wznow.1999) wg Fiodora Dostojewskiego, Szkice Człowieka bez właściwości (1990) wg Roberta Musila (przedstawienie zrealizowane w krakowskiej Wyższej Szkole Teatralnej), Malte (1991) wg Rainera Marii Rilkego, Kalkwerk (1992) wg Thomasa Bernharda oraz Lunatycy - Esch czyli Anarchia (1995), Lunatycy - Huguenau czyli Rzeczowość (1998) wg Hermana Brocha.

Spektakle ostatnich lat są prawie wyłącznie adaptacjami powieści, w przeważającej części autorów austriackich. Wyjątek stanowią m. in. dwa dramaty Bernharda: Immanuel Kant w Teatrze Polskim we Wrocławiu (1996), Rodzeństwo (1996) oraz Sztuka Yasminy Rezy (1997), oba w Starym Teatrze.

Spektakle wyreżyserowane w Starym Teatrze:
W. Gombrowicz, Iwona księżniczka Burgunda, reż. i scen. K. Lupa, oprac. muz. K. Lipka, prem. 8.01.1978.

wg St. Wyspiańskiego Powrót Odysa, oprac. tekstu, reż. i scen. K. Lupa, muz. S. Radwan, prem.1.06.1981.

S. I. Witkiewicz, Bezimienne dzieło, reż. scen. i oprac. muz. K. Lupa, prem. 19.12.1982.
Nagroda dla K. Lupy za pracę nad dramatami Witkiewicza Pragmatyści (na scenie jeleniogórskiej) i Bezimienne dzieło.

Miasto snu - dramat zainspirowany powieścią Alfreda Kubina Po tamtej stronie, reż. i scen. K. Lupa, muz. i kier. muzyczne M. Krzyżanowski, prem. 25 i 26.05.1985.

R. Musil, Marzyciele, reż. i scen. K. Lupa, muz. M. Krzyżanowski, prem.28.02.1988.
Nagroda im. Konrada Swinarskiego dla K. Lupy, 1989
Realizacja w Teatrze TV - 1991

F. Dostojewski, Bracia Karamazow, adapt. reż. i scen. K. Lupa, muz. S. Radwan, prem. 10 i 11.04.1990

Malte albo tryptyk marnotrawnego syna - spektakl zainspirowany prozą R. M. Rilkego, przekł., apokryfy, reż. i scen. K. Lupa, muz. S. Radwan, prem. 19 i 20.12.1991.

T. Bernhard, Kalkwerk, adapt. reż. i scen. K. Lupa, muz. J. Ostaszewski, prapremiera światowa na Festiwalu Mittelfest Cividale del Friuli 30 i 31.07. 1992, Stary Teatr - prem.7.11.1992.
II nagroda dla przedstawienia  „za unikalny sposób teatralnej interpretacji, za złożoną i mistrzowską architekturę teatralną" na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym Kontakt’ 93 w Toruniu.
Realizacja w Teatrze TV - 1998

H. Broch, Lunatycy - Esch czyli Anarchia, adapt. reż. i scen. K. Lupa, muz. J. Ostaszewski,prem. 11.02.1995.
III nagroda główna dla przedstawienia na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym Kontakt’ 95 w Toruniu.
Grand Prix de la Critique 1998/99 francuskiego Związku Zawodowego Krytyków Dramatu i Muzyki na najlepsze zagraniczne przedstawienie roku.

T. Bernhard, Rodzeństwo (Ritter, Dene, Voss), reż. i scen. K. Lupa, muz. J. Ostaszewski, prem. 19.10.1996.
III nagroda dla przedstawienia na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym Kontakt’ 97 w Toruniu.

Y. Reza, "Sztuka", reż. i scen. K. Lupa, prem. 16.11.1997.

H. Broch, Lunatycy - Huguenau czyli Rzeczowość, adapt. reż. i scen. K. Lupa, muz. J. Ostaszewski, prem. 24 i 25.10.1998.
Grand Prix de la Critique 1998/99 francuskiego Związku Zawodowego Krytyków Dramatu i Muzyki za najlepsze zagraniczne przedstawienie roku.

F. Dostojewski, Bracia Karamazow, reż. i scen. K. Lupa, muz. S. Radwan, wznowienie 18 i 19. 12. 1999.
Nagroda dla K. Lupy za najlepszą reżyserię – „Ludwik 1999”
Nagroda dla Starego Teatru na najlepsze przedstawienie – „Ludwik 1999”

wg M. Bułhakowa Mistrz i Małgorzata, adapt., apokryfy, reż. i scen. K. Lupa, muz. Jacek Ostaszewski, muz. na syntezator Jakub Ostaszewski, prem. 9 i 10.05.2002.

Zaratustra, według To rzekł Zaratustra Friedricha Nietzschego i Nietzsche. Trylogia Einara Schleefa, adapt., reż. i scen. K. Lupa, kosti. P. Skiba, prem. światowa  27.06.2004, Hellenic Festival S.A. - Grecja, Ateny, Odeon Herodes Atticus, prem. w Starym Teatrze 7.05.2005.

Factory 2 zbiorowa fantazja zainspirowana twórczością Andy' ego Warhola, scenar. reż.i scen. K. Lupa, kost. P. Skiba, współpraca dramaturgiczna I. Gańczarczyk, M. Stojowska, oprac. materiałow filmowych Ł. Banach, oprac. muz. M. Mejza, prem. 16.02.1008.

nagroda - I Festiwal Teatrów Boska Komedia, Kraków, 2008
Grand Prix  dla najlepszego  przedstawienia Festiwalu


Krystian Lupa jest laureatem dwóch najpoważniejszych polskich nagród teatralnych:
Nagrody im. K. Swinarskiego za przedstawienie Marzycieli R. Musila (1989)
Nagrody im. L. Schillera za wybitne osiągnięcia w reżyserii teatralnej (1991).
W 1991 otrzymał również, przyznaną po raz pierwszy, nagrodę krakowskiej filii Fundacji Kultury Polskiej za całokształt dokonań artystycznych, w 1998 nagrodę m. Krakowa w dziedzinie kultury i sztuki. W 2000 został nagrodzony przez Sekcję Krytyków Teatralnych Polskiego Ośrodka ITI za popularyzację polskiej kultury teatralnej za granicą.
W 2001 rząd austriacki przyznał Krystianowi Lupie Krzyż Zasługi I Klasy w dziedzinie sztuki i nauki za wielkie zasługi w propagowaniu dzieł austriackich autorów. Od roku 1985 dokonał wielu adaptacji i inscenizacji utworów austriackich pisarzy, m.in. Kubina, Musila, Rilkego, Brocha, Bernharda, Wernera Schwaba.
Jest również członkiem zarządu Fundacji im. Thomasa Bernharda.
W 2002 został Kawalerem Orderu Sztuk Pięknych i Literatury - najwyższego odznaczenia dla twórców nadanego przez Ministra Kultury Francji.
W 2003 Minister Kultury Waldemar Dąbrowski odznaczył Krystiana Lupę Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
W 2003 szef polskiej dyplomacji Włodzimierz Cimoszewicz wręczył Krystianowi Lupie Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych RP za wybitne zasługi dla promocji Polski w świecie w 2002 r.
2008 - Nagroda Specjalna "Polityki" - Kreator Kultury
2009 - Europejska Nagroda Teatralna / Premio Europa per il Teatro/
        
Od 1983 roku jest pedagogiem (od 1993 roku w stopniu profesora) w krakowskiej Wyższej Szkole Teatralnej, w latach 1990 -1996 pełnił funkcję Dziekana Wydziału Reżyserii Dramatu.

Jest autorem zbioru szkiców zatytułowanego Utopia i jej mieszkańcy (Kraków, 1994), tomu prozy wspomnieniowej Labirynt (Warszawa, 2001) oraz książki Podróż do Nieuchwytnego – rozmowy z Beatą Matkowską-¦więs (Kraków, 2003).

Teatr jego stał się przedmiotem monografii Grzegorza Niziołka Sobowtór i Utopia - teatr Krystiana Lupy (Kraków, 1997).
Wypowiedzi Artysty zostały utrwalone w wielu wywiadach, a do ważniejszych pozycji należą:
Entretien avec Krystian Lupa  - rozmowa przeprowadzona przez Michela Archimbaud'a z Krystianem Lupą, (Centre National du Théâtre, Paryż - C& D International Editors – Kraków, 1999)
Jak by to powiedzieć... Rozmowy z Krystianem Lupą  - Krystyny Gonet, (Kraków, 2002)
Monograficzny zeszyt „Notatnika Teatralnego” 18-19/1999, poświęcony Krystianowi Lupie, (Wrocław, 1999).