Zygmunt Józefczak

Absolwent krakowskiej PWST w 1969 roku. Pierwsze dwa sezony spędził w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie. Debiutował rolą Sir Ryszarda w Królu Janie Dürrenmatta w reżyserii ówczesnej dyrektor, Ireny Babel. Stworzył na tej scenie kilka znaczących ról m.in.: tytułową w Kordianie w reżyserii Ireny Babel, a także Bardosa w Krakowiakach i góralach w reżyserii Jana Skotnickiego, Dyrektora Teatru Snów w Dwóch teatrach i Rotmistrza w Damach i huzarach w reżyserii Waldemara Krygiera. W 1971 roku został zaproszony przez dyrektora Jana Pawła Gawlika do zespołu Starego Teatru, pozostaje w nim wiernie do dziś.

Zygmunt Józefczak – kwintesencja krakowskiej szkoły aktorstwa z jej precyzją słowa, głębią analizy, a jednocześnie – aktor odważny formalnie, otwarty na eksperyment, stale ewoluujący i śmiało wkraczający w awangardowe przestrzenie teatralnych poszukiwań. Stworzył kilkadziesiąt ról w bardzo zróżnicowanym repertuarze – od bohaterów romantycznych, lirycznych amantów, przez ostrą charakterystyczność postaci komediowych, po groteskę. W Starym Teatrze debiutował tytułową rolą owianego legendą myśliciela w Sprawie Stanisława Brzozowskiego w reżyserii Tadeusza Malaka. Kolejną była kreacja Anioła Stróża w Dziadach w inscenizacji Konrada Swinarskiego. Anioł – „wybielony od stóp do głów” stanowił silny kontrapunkt do stającego naprzeciw Ducha w „poszarzałej zbroi”. Artysta posiłkując się formą, charakteryzacją, kostiumem nasycił postać ekspresją, wyrazistością gestu, emocjonalnością „piękna i dobra”. W kolejnej inscenizacji Swinarskiego – Wyzwoleniu – znakomicie współistniał jako Mówca i jedna z Masek – na przemian chłodny i napastliwy w ostrej interakcji z Konradem. W przerwanej przez tragiczną śmierć reżysera inscenizacji Hamleta miał zagrać Guildensterna. Współpraca z Jerzym Jarockim, jak sam wspomina: „była trudna, ale niezwykle owocna, Jarocki ukształtował mnie jako aktora, dał pełną świadomość scenicznego istnienia i doprecyzował”. Aktor zagrał w sześciu inscenizacjach reżysera, takich jak: Proces, Wszystko w ogrodzie, Rewizor, Mord w katedrze, Sen srebrny Salomei i Grzebanie. Andrzej Wajda powierzył mu role Jerzego Boreńskiego w epickiej inscenizacji Z biegiem lat, z biegiem dni…, z której artysta wywiązał się znakomicie w brawurowym duecie z Teresą Budzisz-Krzyżanowską, a także Generała Chłopickiego w Nocy listopadowej. Jako znaczące należy odnotować role: Norwida w Toaście w reżyserii Tadeusza Jurasza, demonicznego Wielkiego Koftę Arżanowa (zausznika Katarzyny II) w Termopilach polskich w reżyserii Krzysztofa Babickiego oraz Poncjusza Piłata (gościnnie w Teatrze Bagatela) w Mistrzu i Małgorzacie w inscenizacji Piotra Paradowskiego – przedstawieniu zdjętym z afisza w okresie stanu wojennego. Krystian Lupa wydobył z aktorstwa Józefczaka elementy surrealnej przestrzeni. Dekonstrukcją Hamleta był dynamicznie zagrany Książę Filip w Iwonie księżniczce Burgunda „burzący swoją siłą dramatyczną skonwencjonalizowany dwór Królowej Małgorzaty”. Z kolei groteskowy, zakręcony w swym „rozmemłaniu” Książe Padoval de Grifuellhes z Bezimiennego dzieła, miotany skrajnymi emocjami Józef z metafizycznych Marzycieli, przytłoczony diabelską destrukcją własnej osoby konferansjer Żorż Bengalski z Mistrza i Małgorzaty, charakterystycznie pochylony Ostatni Papież na wózku inwalidzkim prowadzący z tytułowym bohaterem „rozmowę o śmierci Boga” w Zaratustrze – to postaci nasycone bólem istnienia, na granicy szaleństwa, niejednoznaczne. Bardzo istotne w dorobku artysty były role w przedstawieniach Marka Fiedora: Plebana w nowatorskiej adaptacji Don Kichota oraz tytułowa w przedstawieniu Don Juan, w którym aktor, ubrany w „przetworzony” kostium Donalda Sutherlanda z Casanovy Felliniego, rozprawił się z mitem uwodziciela, pokazując żałosnego „wiecznego kochanka” zawieszonego między operetkową figurą a smutkiem bezradności starzejącego się amanta (z ogrywanym wielokrotnie pistoletem przykładanym komicznie do ust). W nasyconych teatralnym rozmachem inscenizacjach Tadeusza Bradeckiego stworzył kilka postaci, m.in. w Rękopisie znalezionym w Saragossie Ojca Sanudo – doskonałą karykaturę nauczyciela w szatach duchownego z niepokojącym rysem bezwzględności i okrucieństwa, zaś w Wiośnie Narodów w Cichym Zakątku Oberleuntnanta von Neupperga – rolę wycyzelowaną kreską komiczną przemieszaną z ironią. Artysta odnajdował się również w wizyjnym, odrębnym teatrze Jerzego Grzegorzewskiego:, grając Witkacego i Kapitana Bubikowa w Tak zwanej ludzkości w obłędzie czy Przyjaciela w Śmierci Iwana Iljicza. Jednym z najistotniejszych osiągnięć dojrzałego aktorstwa Józefczaka była postać Gonzala w przedstawieniu Mikołaja Grabowskiego Tango Gombrowicz. W roli tej poprzez środki formalne, mistrzowskie operowanie plastyką ciała, ładunek emocjonalny, ironicznie-groteskowy dystans – artysta nadał ton każdej minucie swojego istnienia scenicznego, osiągnął mistrzostwo indywidualne, a także harmonię w koegzystencji ze scenicznymi partnerami.

Ostatnie kilka sezonów to role bardzo różnorodne w wymiarze estetycznym, które pokazują artystę podejmującego wyzwania w spektaklach reżyserów młodego pokolenia: Józef Framuga oraz Lew w okrutnym i zabawnym Śnie nocy letniej Mai Kleczewskiej; wieloznaczne role w re-widującym sarmatyzm przedstawieniu Michała Zadary Kupiec Mikołaja Reja – dosłownie przekraczającym granice teatru poprzez wyjście z budynku, prowadzenie dialogu na ulicy i w restauracji; współczesny Jenialkiewicz z Wielkiego człowieka do małych interesów oraz Pan M. w Werterze w reżyserii Michała Borczucha – dekonstruującym romantyczny mit. Postać Zygmunta I Starego w Poczcie Królów Polskich stanowiła odważne zanurzenie się aktora w nowe przestrzenie teatru, proponowane przez jednego z najbardziej „wywrotowych, osobnych” inscenizatorów ostatniego czasu – Krzysztofa Garbaczewskiego. Najnowszą rolą – Seweryna Goszczyńskiego – w anarchicznej inscenizacji Jolanty Janiczak i Wiktora Rubina Towiańczycy, królowie chmur artysta udowodnił, jak bardzo eksperyment formalny, nowe środki ekspresji inspirują jego aktorstwo.

Zygmunt Józefczak od 1976 roku jest pedagogiem Wydziału Aktorskiego PWST im. Ludwika Solskiego w Krakowie.

Nagrodzony przez Radę Miasta Krakowa w 1981 roku oraz Krzyżem Zasługi przyznanym przez Prezydenta RP w roku 2005.(eb)