Jan Peszek

Jan Peszek – artysta wyprzedzający czas, zagłębiający się w tajemnicę aktorskiego bytu, scala wirtuozerski warsztat, dyscyplinę formy z emocjonalnym wyzwaniem, mistyczne uniesienie ze świadomością teatralnej iluzji. Jego oryginalne artystyczne wybory rozpoczęły się bardzo wcześnie, podczas studiów w 1963 roku, kiedy dołączył do awangardowego zespołu MW2. Spotkanie z Bogusławem Schaefferem, jego muzyką i dramaturgią, w dużej mierze określiły Peszka - aktora. Od ponad dwudziestu lat wykonuje on stworzony przez Schaeffera specjalnie dla niego monodram Scenariusz dla nie istniejącego, lecz możliwego aktora instrumentalnego (od 1976 ponad 2000 spektakli!). Współpraca z Mikołajem Grabowskim (rozpoczęta jeszcze w MW2), role w jego przedstawieniach począwszy od słynnego Gonzala w Trans-Atlantyku Witolda Gombrowicza, otworzyły kolejne granice aktorskiej rzeczywistości, zburzyły wydawałoby się nieprzekraczalne granice teatralnego uniwersum.
 

Na scenę Starego Teatru wszedł Jan Peszek jako artysta dojrzały, w pełni ukształtowany, jednocześnie wiecznie poszukujący, otwarty na nowe wyzwania. Rozpoczął od roli Abla Wunderchvasta w Mieście snu wg Kubina w reżyserii Krystiana Lupy, po latach tworząc u tego reżysera aktorskie arcydzieło, rolę Fiodora Karamazowa w Braciach Karamazow wg Dostojewskiego. Andrzej Wajda powierzał mu bardzo różnorodne zadania: Reba Azriela w Dybuku wg An-skiego, Aktora i Grabarza w Hamlecie (IV) Szekspira, Pana Młodego i Stańczyka w Weselu Wyspiańskiego i w końcu Właściciela i Iwakichi w jednoaktówkach  Michimy, rolach nasyconych odrębnością japońskiego świata. Lekki, wyrafinowany, doskonały wokalnie Fior z Operetki Gombrowicza w reżyserii Tadeusza Bradeckiego był triumfem warsztatowej dyscypliny, cyzelowanego niuansu, subtelnego gestu, autoironii. Szczególnym spotkaniem była współpraca z Rudolfem Ziołą, w którego inscenizacjach powstały kreacje pełne brawury, szarży akrobatycznych (Oberon w Śnie nocy letniej Szekspira), magii i filozoficznej zadumy (Prospero w Burzy Szekspira), baśniowego czaru wpisanego w reguły komedii dell’arte (Altum, Truffaldino w Księżniczce Turandot Gozziego) i metafizyki (przejmująca, wielowymiarowa postać Jakuba w Republice marzeń Schultza). Wstrząsający Iwan Iljicz ze Śmierci Iwana Iljicza wg Tołstoja, zimny, cyniczny – „wcielony diabeł” – Senator w Dziadach – dwunastu improwizacjach - topostacie z odrealnionych inscenizacji Jerzego Grzegorzewskiego. Ostatnie lata przyniosły znakomite role w przedstawieniach Mikołaja Grabowskiego: Gombrowicza z Tanga Gombrowicz wg Dziennika i Trans-Atlantyku Gombrowicza (ze słynna sceną ratowania żuków na plaży), kolejne wcielenie Gonzala z Trans-Atlantyku i Hołysza, Maski w Wyzwoleniu Wyspiańskiego, a także niezwykle sugestywne kreacje w trzech inscenizacjach Pawła Miśkiewicza: czarnego emigranta Fadula w Niewinie Loher, żyjącego w odrębnym świecie uczonego sinologa Kiena w Auto da fé wg Canettiego i Robotnika I w Przedtem/Potem R. Schimmelpfenniga. Jan Peszek - otwarty na eksperyment „wieczny anarchista” - współpracuje z reżyserami najmłodszego pokolenia. Szalony taniec Leo Bulerro w Trzech stygmatach Palmera Eldritcha wg powieści Dicka stał się cytatem uosabiającym istotę inscenizacji Jana Klaty. Tezeusz z Fedry Racine’a i Ulisses z Odprawy posłów greckich  Kochanowskiego w reżyserii Michała Zadary są śmiałą konfrontacją z mitem, łamaniem utartych schematów, otwarciem na rzeczywistość widzianą oczami młodych ludzi.
 

(Elżbieta Bińczycka)